Enerji

Kosova, elektrik enerjisinin yaklaşık %98.9’u kömürden, %1.1’ini ise hidroelektriksantrallerden elde etmektedir. Ülkede bulunan 14.7 milyar ton kömür rezervinin kalori değeri1800-2200 kilo/kalori arasında değişmektedir.

Kosova linyit madenleri, Avrupa’nın jeolojik koşullara bağlı olarak tercih edilen linyitrezervlerindendir. Uluslararası piyasa ile karşılaştırıldığında, Kosova madenlerindeki kömürüretimi, rekabetçi piyasalardan birisi durumundadır. Kosova’da iki ana linyit bölgesibulunmaktadır. Büyük olan Dukagjini linyit alanı, daha küçük olan alanlar ise; Drenica,Malisheve ve Babushi Muhaxherece’dir.Kosova’nın elektrik enerjisi talebini karşılayacak kadar kapasitesi olmasına rağmen,koruma yetersizliğine bağlı olarak santrallerden elde edilen verim ciddi şekilde etkilenmektedir.Kosova A ve Kosova B enerji santralleri 1950 ve 1970’lerin teknolojileriyle kurulmuş olup,üretim kapasiteleri 1.478 Megawat (MW) olmasına karşım üretim 800 MW olarakgerçekleşmektedir.

Ülkede Dünya Bankası’nca finansmanı karşılanmak üzere enerji santrallerininmodernizasyonu çalışmalarına devam edilmektedir.

Kosova A termik santralin 1962 yılında kurulmuş olup toplam 5 ünitesi vardır. Kosova Atermik santrallerinin toplam kurulukapasitesi 800 MW olmasına rağmen ünitelerin eskiliğinebağlı verim düşüklüğü nedeniyle mevcut durumda ancak 300 - 395 MW kadar üretim
yapılabilmektedir.

Kosova B termik santralinin ise 1983 ve 1984 yıllarında kurulan iki ünitesi vardır. Buünitelerin kurulu kapasitesi 678 MW olmasına karşın 360 - 520 MW kadar üretim yapılmaktadır.

Kosova Re Termik Santral Projesi: 2006 yılında Kosova Enerji ve Maden Bakanlığı’nın oluşumundan hemen sonra “Kosova e Re” Termik Santralinin yapım kararı alınmıştır. Projenin hayata geçirilmesi uzamış ve birçok değişikliğe uğramıştır. İlk olarak “Kosova C” ismine sahip ve 2.100 megavat kapasitede planlanmış daha sonra ismi “Kosova e Re”ye dönüşmüş ve üretim kapasitesi 1.000 megavata düşürülmüş, üçüncü değişiklikte ise 600 megavatlık termik santralinin ihalesi yayınlanmıştır.

Projenin tahmini yatırım tutarı 1 milyar Avro olup Yap-İşlet-Devret modeli ile 40 yıl süreyle özel sektöre verilecektir. Kosova e Re Termik Santralinin ihalesinde ön yeterlilik alan firmalar 05/04/2013 tarihinde yeniden açıklanmıştır. Kısa listeye kalan bu firmalar: PPC-ShiteGlobal (Yunanistan-ABD), Park Holding Ciner Group (Türkiye) ve Contour Global (ABD) olmuştur. 2015 yılında diğer firmaların teklif vermemesi üzerine ihale “Contour Global”firmasına kalmıştır.

2016 yılı bilgileri itibariyle Kosova e Re termik santralinin inşaatının 1 milyar Avro’ya mal ve 500 MW kapasiteye sahip olacağı 700 milyon Avro kredi ile finanse edileceği, Kosova Parlamentosu Ekonomi Kalkınma Komisyonuna rapor veren Ekonomik Kalkınma Bakanı Blerand STAVILECI’nin, projenin %70’inin finansmanı için alınacak olan kredinin faiz oranının yaklaşık %7 olacağını açıklaması üzerine ciddi itirazların oluştuğu, kredi müzakerelerinin “Contour Global” şirketi tarafından yürütüleceği anlaşılmaktadır.

17/08/2016 tarihinde, ABD Başkan Yardımcısı Joe BIDEN’ın Kosova resmi ziyareti sırasında yaptığı görüşmelerde Kosova e Re projesine de değinmiş ve ABD olarak söz konusu enerji projesinin hayata geçirilmesi konusunda tam desteklerinin olduğunu bildirmiştir. Joe BIDEN, enerji konusunda yaptığı açıklamada ülkenin kalkınması için enerji yeterliliğinin önemine değinmiş ve yeni inşa edilecek enerji santrali ile Kosova’nın enerji alanında var olan ihtiyacını tamamlayacağına vurgu yapmıştır.

Kosova Ekonomik Kalkınma Bakanı Blerand STAVILECI, 26/02/2017 ve 28/02/2017tarihli açıklamalarda Kosova e Re Termik Santrali Projesine yönelik Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, Amerikan yatırımcı firması Contour Global, Dünya Bankası ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından yaklaşık bir yıldır yürütülen müzakereler sonucunda projeye ilişkin sürecin tamamlanmasına çok yakın olduklarını ve bakanlık olarak tahminlerinin 2017 yılı mart ayı içerisinde yatırımcı firma ile sözleşme imzalanacağını ifade etmiştir. Bakan Blerand STAVILECI, yatırımcı firma ile sözleşme imzalanmasının ardından nisan ayı içerisine yatırımc ıfirmanın Dünya Bankası ve Kosova Hükümeti işbirliği ile projenin inşasına yönelik ihale sürecini başlatacağını ve ihale sürecinin tamamlanmasının ardından 2018 yılında proje inşaatına başlanılacağını bildirmiş ve bunun Avrupalı ve diğer ülke yatırımcılarına yönelik önemli birmesaj olacağını ifade etmiştir.

Kosova e Re termik santral proje inşaatı ve işletmesi ihalesini kazanan ABD merkezli “Contour Global” şirketi ile Kosova Hükümeti arasında nihai anlaşma 20/12/2017 tarihinde imzalanmıştır. Proje inşaatına 2019 yılında başlanılacağı ve termik santralin 2023 yılında hizmete gireceği açıklanmıştır. 500 MW kapasiteye sahip olacak projenin yatırım tutarının yaklaşık 1,3milyar Avro olacağı ve yaklaşık on bin kişiye istihdam imkânı sağlayacağı açıklanmıştır. 40 yılömür biçilen termik santral projesi 2043 yılında Kosova Hükümetine devredilecektir. Kosova e Re termik santraline ilişkin imza töreni 20/12/2017 tarihinde hükümet binasında düzenlenmiş ve sözleşme Kosova Başbakanı Ramush HARADİNAJ, Kosova EkonomikKalkınma Bakanı Valdrin LUKA, Countut Global şirketi CEO’su Joseph Brand, Kosova EnerjiKurumu (KEK) Müdürü Arben GJUKAJ, Kosova İletim, Sistem ve Piyasa Sistemi Operatörü(KOSTT) Müdürü Kadri KADRİU ve İber-Lepenc Hidro Ekonomik İşletme Müdürü Januz Kabashi tarafından imzalanmıştır.

İmza törenine Kosova Cumhurbaşkanı Hashim THAÇİ, Kosova Meclis Başkanı Kadri VESELİ, ABD Kosova Büyükelçisi Gregory T. DELAWİE, çok sayıda Kosovalı Bakan, kurum kuruluş ve büyükelçilik temsilcileri katılmıştır.

Kosova e Re Termik Santral projesinin finansmanın %30’luk kısmı Contour Globalşirketi tarafından sağlanacak, %70’i ise uluslararası finans kuruluşlarından (Dünya Bankası v.b.) sağlanacak kredi ile karşılanacaktır. Projenin geri ödemesine yönelik iki olasılık dillendirilmektedir. Bunlardan ilki, termik santralin devreye alınması sonrası üretilecek elektriğin satışı sonrası elde edilecek gelirle geri ödemenin yapılması, ikinci olasılık ise bu kez termik santralin devreye alınmasına kadar ki sürede nihai kullanıcıdan yapılacak ilave kesintilerle bir fonun oluşturulması ve termik santralin devreye alınması sonrası üretilecek elektriğin satışı ile elde edilecek gelirle birlikte geri ödemenin yapılmasıdır. Bu geri ödeme yöntemi ile nihai tüketiciye yansıyan fiyatların en az %30 artacağı öngörülmektedir.

2018 yılında mühendislik, inşaat, tedarik, kurulum ve işletme ihalelerinin yapılacağıaçıklanmakta olup bu itibarla 500 MW’lık termik santral inşa ve kurulumu konusunda gerekli lisansa sahip Türk firmaları için ciddi bir fırsat oluşturacağı ayrıca daha alt yüklenicilerden makina ve kazanlar, elektrik ve elektronik malzemeler, lojistik, metal aksam, yazılım, taşıyıcı bant üretim ve ticaretini yapan firmalar için fırsatlar oluşturacağı görülmektedir.

Zhur Hidroelektrik Santral Projesi: projenin kapasitesi 300 MW, tahmini proje bedeli 287 milyon Avro olup Yap-İşlet-Devret modeliyle, 40 yıl süreyle özel sektöre ihale edilecektir. İhalede kısa listeye kalan firmalar: -KI-Kelag İnternational GmbH-Avusturya; -Palet İnşaat veUnion D Energy System Development Corporation Konsorsiyumu-Türkiye-İngiltere; -Limak Group-Türkiye. Kısa listeye kalan bu firmalar 2010 yılının Eylül ayında ilan edilmiş ve ihalesüreci devam etmektedir.

Kosova’nın enerji sistemi komşularındaki sistemlerle doğrudan bağlantılıdır. Sırbistandışındaki tüm bu sistemler enerji ithaline bağımlı durumdadır. Bu da göstermektedir kiKosova’da ihracata dayalı linyit yakmalı enerji santrallerinde, yabancı yatırımcılara önemlifırsatlar sunulmaktadır.

Kosova’da hidrokarbon enerji kaynakları ve rafineri kapasitesi bulunmamaktadır. Ülke, liman alt yapısı ve terminalleri ile deniz kıyısına oldukça uzak durumdadır. Kosova petrol ürünlerinde tümüyle komşularına bağımlı durumdadır. Hemen hemen tüm petrol ürünleri ithalatı, ülkedeki 7 sınır kapısından karayolu ile yapılmaktadır. Tren yollarının yükleme ve boşaltma tesislerine yaygın bağlantıları olmasına karşın tren yolu kapasitesinden faydalanılamamaktadır. Enerji sektöründe 2017 yılı sonu itibarıyla yapılan doğrudan yabancı yatırım yaklaşık 110,2 milyon Avro’dur.